ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ ΜΑΥΡΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ

Τα ξημερώματα της 26ης Απριλίου 1986, τεχνικοί του πυρηνικού σταθμού «Βλαντίμιρ Ιλιτς Λένιν», στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, αποπειράθηκαν να κάνουν ένα πείραμα για να ελέγξουν τα συστήματα ασφαλείας. Στο πλαίσιο αυτού του πειράματος έκλεισαν τα αυτόματα συστήματα ρύθμισης της ισχύος της τέταρτης μονάδας του σταθμού, καθώς και τα συστήματα ασφαλείας, αφήνοντας ωστόσο τον αντιδραστήρα να λειτουργεί με το 7% της ισχύος του.
Στη 1.20 το πρωί η αλυσιδωτή αντίδραση στον αντιδραστήρα της τέταρτης μονάδας προκάλεσε διαδοχικές εκρήξεις, οι οποίες τίναξαν στον αέρα το κάλυμμα του αντιδραστήρα. Τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα. Η σοβιετική κυβέρνηση αποπειράθηκε να συγκαλύψει το δυστύχημα, αλλά στις 28 Απριλίου σουηδικοί σταθμοί παρατήρησης άρχισαν να καταγράφουν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και απαίτησαν μια εξήγηση. Η σοβιετική κυβέρνηση τότε παραδέχθηκε ότι υπήρξε ένα «μικρό ατύχημα».

Πέντε ημέρες μετά την καταστροφή, οι ανώτατοι αξιωματούχοι στο Κίεβο, διαβεβαίωναν τους κατοίκους ότι δεν βρίσκονταν σε κίνδυνο και τα παιδιά κατέκλυσαν τους δρόμους της πόλης προκειμένου να λάβουν μέρος στην ετήσια παρέλαση της Πρωτομαγιάς.
Εναν μήνα μετά, το Τσέρνομπιλ απελευθέρωνε καθημερινά ραδιενέργεια. Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος προκειμένου να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών μέσα σε μια σαρκοφάγο.
H ραδιενέργεια που εκλύθηκε στο Τσερνομπίλ είναι τουλάχιστον 200 φορές μεγαλύτερη από την ραδιενέργεια που εκλύθηκε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αθροιστικά. Γιατροί και άλλοι επιστήμονες ξεκίνησαν αλλόφρονες να διαγράφουν κύκλους στον χάρτη της Ευρώπης με το Τσέρνομπιλ στο κέντρο.
Στη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, τουλάχιστον 400.000 άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, όμως έξι εκατομμύρια ζουν ακόμα στις μολυσμένες ζώνες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περίπου 8,4 εκατομμύρια άνθρωποι στις τρεις αυτές χώρες έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια και έχει μολυνθεί έκταση 150.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ίση με τη μισή έκταση της Ιταλίας.
Το κόστος του μεγαλύτερου πυρηνικού ατυχήματος στην Ιστορία ξεπέρασε τα 358 δισ. δολάρια, ενώ περίπου 33.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους μέχρι τώρα εξαιτίας των συνεπειών του.
Η καταστροφή του Τσερνομπίλ έχει επιφέρει μία μαζική αύξηση των καρκίνων, κυρίως του θυρεοειδούς, στις τρεις χώρες που επλήγησαν περισσότερο. Μεταξύ των 650.000 εργατών που μετείχαν στις εργασίες καθαρισμού γύρω από τον κεντρικό σταθμό του Τσέρνομπιλ, ο καρκίνος του θυρεοειδούς είναι τέσσερις με πέντε φορές πιο αυξημένος από τα φυσιολογικά επίπεδα. Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρκίνου του Θυρεοειδούς εκτιμά ότι χιλιάδες παιδιά που έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια θα εμφανίσουν καρκίνο του θυρεοειδούς στα επόμενα 30 χρόνια. Η πλήρης καταμέτρηση των θυμάτων του Τσερνόμπιλ δεν μπορεί ποτέ να γίνει, επειδή η ραδιενέργεια διεισδύει αθόρυβα στο ανθρώπινο σώμα και θέλει τον χρόνο της προτού σκοτώσει τα θύματά της.

Οι άνθρωποι αψηφούν την ραδιενέργεια και επιστρέφουν!
Παρά τον καρκίνο που παραμονεύει και παρά το ενδεχόμενο μιας νέας έκρηξης, οι άνθρωποι επιστρέφουν στο Τσερνόμπιλ. H ζωή συνεχίζεται κάτω από τη βαριά σκιά μιας πυρηνικής καταστροφής.
H Μαρία Ντίκα βρισκόταν στο ισόγειο του τέταρτου συγκροτήματος στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ στη 1.30 π.μ. της 26ης Απριλίου 1986. Από το χειρότερο πυρηνικό δυστύχημα που συνέβη ποτέ, εκλύθηκε δέκα φορές περισσότερη ραδιενέργεια από όσο στη Χιροσίμα. H Μαρία Ντίκα βρισκόταν στο επίκεντρο. «Είδα μια λάμψη φωτιάς, αντήχησε μια έκρηξη και ύστερα ο τοίχος κατέρρευσε», θυμάται η γυναίκα που ήταν στο προσωπικό ασφαλείας.
Μετά την έκρηξη, 118.000 άνθρωποι απομακρύνθηκαν από μια περιοχή ακτίνας 30 χιλιομέτρων γύρω από το εργοστάσιο, που βρίσκεται στη Βόρεια Ουκρανία. Ραδιενεργός σκόνη απλώθηκε πάνω από την Ευρώπη και μέχρι τον Βόρειο Πόλο.

Σαρκοφάγος από μπετόν
Όμως, 24 χρόνια από τότε, η Μαρία Ντίκα εξακολουθεί να ζει στην πόλη του Τσερνόμπιλ, μόλις 12 χιλιόμετρα από την μπετονένια σαρκοφάγο με την οποία έχουν σκεπαστεί 200 τόνοι ραδιενεργού υλικού που σιγοκαίει ακόμη στα ερείπια του τέταρτου αντιδραστήρα. Είναι ένας από τους εκατοντάδες ανθρώπους που έχουν επιστρέψει στη «ζώνη αποκλεισμού» των 30 χιλιομέτρων, παρά τη μαζική αύξηση στα κρούσματα καρκίνου του θυρεοειδούς και τις προειδοποιήσεις των αρμοδίων ότι η σαρκοφάγος κινδυνεύει με κατάρρευση. Αναζητούν μια καλύτερη ζωή, μια δουλειά, ένα κομμάτι γης για να καλλιεργήσουν.
Μα οι περισσότεροι μένουν προσκολλημένοι στο παρελθόν. «Εδώ γεννήθηκα, εδώ πέρασα όλη μου τη ζωή. H ραδιενέργεια μάς συνήθισε πια», λέει χαμογελώντας η Μαρία. Περίπου 4.000 άνθρωποι εργάζονται στο πυρηνικό εργοστάσιο. Ελέγχουν τη σαρκοφάγο και επιβλέπουν την αφαίρεση και αποθήκευση του ραδιενεργού υλικού από τους άλλους τρεις αντιδραστήρες, που ο τελευταίος έπαψε να λειτουργεί το 2000. «Ασφαλώς και δεν είναι επικίνδυνο», λέει η Τατιάνα Κρους, που επέστρεψε και αυτή. «Ο αέρας είναι περίφημος, τα δάση θαυμάσια και τα μανιτάρια σπουδαία».
Στην πραγματικότητα, οι κίνδυνοι για την υγεία είναι τρομακτικοί. H σαρκοφάγος - 400.000 κυβικά μέτρα μπετόν και 7.000 τόνοι μετάλλου - καταρρέει. «Υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να καταρρεύσει η σαρκοφάγος», λέει η Γιουλίγια Μάρουσιτς, εκπρόσωπος του εργοστασίου. Πίσω της, ο μετρητής Γκάιγκερ που μετράει τη ραδιενέργεια στη στέγη δείχνει 1.600 Ρέντγκεν. «H κρίση του Τσερνόμπιλ δεν έχει τελειώσει».

Πόλη - φάντασμα
Το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους θα αρχίσουν εργασίες στο πλαίσιο ενός διετούς προγράμματος για τη σταθεροποίηση της σαρκοφάγου. Ύστερα, το 2006, οι αρχές θα εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα 600 εκατομμυρίων ευρώ για την κατασκευή μιας γιγάντιας χαλύβδινης αψίδας που θα σκεπάσει ολόκληρο το συγκρότημα. H Μαρία όμως λυπάται που δεν μπορεί να επιστρέψει στο παλιό της διαμέρισμα στο Πρίπιατ, μόλις 3 χλμ. από το εργοστάσιο. Οι δρόμοι της πόλης αυτής είναι ακόμη σπαρμένοι με τα υπάρχοντα των 50.000 κατοίκων της και με τα στολίδια της πρωτομαγιάτικης παρέλασης που δεν έγινε ποτέ.

Επιφυλάξεις για την κατασκευή της νέας σαρκοφάγου στο Τσερνόμπιλ
Το υπάρχον περίβλημα από μπετόν έχει παρουσιάσει ρωγμές
Ουκρανοί μηχανικοί και επιστήμονες εκφράζουν επιφυλάξεις για την κατασκευή νέου περιβλήματοςστο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ. Υποστηρίζουν ότι το ραδιενεργό μάγμα που παραμένει στον αντιδραστήρα 4 πρέπει να απομακρυνθεί πριν από την ανέγερση νέας σαρκοφάγου.
Σε πρόσφατο σεμινάριο στην πόλη Σλάβουτιτς, όπου ζουν οι εργαζόμενοι του Τσερνόμπιλ, πολλοί επιστήμονες υποστήριξαν επίσης ότι το σχέδιο «δεν λαμβάνει υπόψη κλιματικές αλλαγές που μπορεί να συμβούν στο μέλλον» και ότι το περίβλημα δεν έχει σχεδιαστεί να αντέχει σεσμούς πάνω από 7,0 στην κλίμακα Ρίχτερ.
«Το μόνο που θα χρειαζόταν για να καταρρεύσει η σαρκοφάγος είναι ένας καλός σεισμός» σχολιάζει στο Γαλλικό Πρακτορείο ο μηχανικός Ολεξάντερ Αντρόποφ, σύμβουλος του προέδρου της Ουκρανίας για το Τσερνόμπιλ.
Για την αποφυγή μιας νέας καταστροφής, η διεθνής κοινότητα χρηματοδοτεί με 700 εκατ. ευρώ την κατασκευή μιας νέας σαρκοφάγου, πάνω από την υπάρχουσα, η οποία θα αποτελείται από 20.000 τόνους ατσάλι, αρκετό για να καλυφθεί το άγαλμα της Ελέυθερίας. Το έργο θα ξεκινήσει αργότερα φέτος και θα ολοκληρωθεί το 2008, με κόστος που θα υπερβεί το ένα δισ. δολάρια.
«Δεν υπάρχει περίβλημα 100% ερμητικό. Όμως αυτό [το περίβλημα] θα εμποδίζει τον άνεμο να παρασύρει ραδιενεργή στάχτη» αναφέρει ο Αντρόποφ. Υποστηρίζει επίσης ότι το ραδιενεργό υλικό δεν είναι δυνατόν να απομακρυνθεί, καθώς «η τεχνολογία δεν έχει προχωρήσει τόσο ώστε το ραδιενεργό κατάλοιπο του αντιδραστήρα να αφαιρεθεί με ρομπότ ή τηλεχειριζόμενες μηχανές».
«Μέσα σε 30 ή 50 χρόνια, η εκπομπή ραδιενέργειας από ορισμένα στοιχεία, όπως το καίσιο 137, θα έχει μειωθεί. Αλλά στην ιδανική περίπτωση πρέπει να περιμένουμε 150 χρόνια πριν ακουμπήσουμε αυτό το μάγμα» προειδοποιεί.

Όμως οι ουκρανικές αρχές δεν έχουν τόσο χρόνο στη διάθεσή τους. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις ραδιενεργού μόλυνσης των υπόγειων υδάτων. Σύμφωνα πάντως με τον Αντρόποβ, τα ραδιενεργά υλικά δεν υπάρχει κίνδυνος να μολύνουν το ποτάμι που περνά από το εργοστάσιο.
Η νέα σκαρκοφάγος έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να επιτρέπει την απομάκρυνση του μάγματος όταν αυτό καταστεί δυνατό. Με το οριστικό κλείσιμο όλων των αντιδραστήρων του Τσερνομπίλ το Δεκέμβριο του 2000, επιλύθηκε και το πρόβλημα των εξαντλημένων καυσίμων του εργοστασίου. Η επεξεργασία και η αποθήκευση των αποβλήτων θα γίνει σε εγκαταστάσεις που θα κατασκευαστούν στο Τσερνομπίλ μέχρι το 2005, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.