T E Λ Ι Κ Ω Σ. . .Β Α Ρ Β Α Ρ Ο Τ Η Τ Α . . . . . . . .ΩΡΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ . . . .. ΣΤΙΓΜΗ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ....




«Η αλήθεια είναι επαναστατική»

Αντόνιο Γκράμσι

Ροή Iskra

Κυριακή 20 Ιουνίου 2010

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Δαιμονισμένοι» σε μια12ωρη παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών


Φεστιβάλ Αθηνών στις 3 και 4 Ιουλίου στην Πειραιώς 260.Το κορυφαίο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Δαιμονισμένοι» παρουσιάζεται σε μια 12ωρη -ναι, 12ωρη παράσταση διασκευής-σκηνοθεσίας Πέτερ Στάιν και μ' έναν θίασο 24 ιταλών ηθοποιών. Στην παράσταση-ποταμό θα γίνουν συνολικά έξι διαλείμματα: τέσσερα των 50 λεπτών και δύο της μιας ώρας για μεσημεριανό και βραδινό. Και όποιος αντέξει...
Ο γερμανός σκηνοθέτης Πέτερ Στάιν ξέρει να οργανώνει τέτοιες παραγωγές. Εχουν προηγηθεί η «Ορέστεια» αλλά και ο 22ωρος «Φάουστ» σε δύο ημέρες... Τον συναντήσαμε στο «Χίλτον», όπου διαμένει, και μας μίλησε όχι μόνο για τους «δαίμονες» του Ντοστογιέφσκι αλλά και για τους δικούς μας, αυτούς που ζει η χώρα μας στη σκιά του ΔΝΤ. Ο εκλεκτός προσκεκλημένος του φεστιβάλ δεν διστάζει να πει τα πράγματα όπως τα βλέπει: λάθος η ένταξή μας στην ΟΝΕ (να φύγουμε), δεν έχουμε πάρει κανένα μάθημα μετά τον πόλεμο, ας ασκηθούμε επιτέλους στην πειθαρχία, ας σταματήσουμε να ξοδεύουμε περισσότερα απ' όσα έχουμε...

«Η ουσία είναι η πολιτική»

Αλλά ας ξεκινήσουμε από τους «Δαιμονισμένους» του Ντοστογιέφσκι. Σλαβόφιλοι, ευρωπαϊστές, μηδενιστές, άθεοι, λιμπεραλιστές, οπαδοί των ουτοπιστικών ιδεών του Φουριέ, παθιασμένοι έρωτες, κρυφές σχέσεις, συνθέτουν το βαθιά πολιτικό έργο του συγγραφέα με φόντο μια Ρωσία που διαλύεται. Αφορμή για τη συγγραφή του αποτελεί ένα πραγματικό γεγονός: η δολοφονία του τρομοκράτη φοιτητή Ιβανόφ υπό την καθοδήγηση του σκληρού επαναστάτη Νετσάγεφ, ηγέτη του κινήματος των Ναρότνικων. Η δημοσίευση του μυθιστορήματος το 1871 ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στους πολιτικούς και τους λογοτεχνικούς κύκλους της Ρωσίας.

Ο σκηνοθέτης έστησε την παράσταση μέσα από το θεατρικό έργο του Αλμπέρ Καμί «Οι Δαιμονισμένοι», εμπνευσμένο από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι. Οι Δαίμονες δεν είναι πρόσωπα, αλλά κακά πνεύματα που εισβάλλουν στο μυαλό των ανθρώπων ως συμπτώματα ασθενειών και τους τρελαίνουν: κράτος, κοινωνικά προβλήματα, συμπλέγματα. Το θαύμα του Ιησού όταν θεραπεύοντας ένα δαιμονισμένο στέλνει τα κακά πνεύματα στα γουρούνια και κείνα μισοτρελαμένα πέφτουν στο νερό και πνίγονται, συμπυκνώνει αλληγορικά την ουσία της παράστασης.

«Οι ήρωες έχουν καταληφθεί από δαιμόνια που βασανίζουν την παλιά Ρωσία. Η ασφάλεια που παρείχαν ο χριστιανισμός και η παλιά τσαρική τάξη πεθαίνει. Τα πάντα καταρρέουν. Για να θεραπευτεί η χώρα πρέπει να αφανιστούν όλοι, ν' αυτοκτονήσουν όπως και τα γουρούνια στα Ευαγγέλια. Ο Ντοστογιέφσκι έχει αυτή την τρομερή ικανότητα να μιλά για διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα, να βάζει τα πάντα σε σειρά χωρίς να χάνει την επαφή με ό,τι έχει προηγηθεί. Καταπληκτική μαεστρία, αν σκεφτείτε ότι για να εξασφαλίζει τα προς το ζην, έγραφε και το έργο δημοσιευόταν σε συνέχειες στις εφημερίδες. Στη διασκευή προσπάθησα να συμπεριλάβω όλα τα στοιχεία, να τα παρουσιάσω με θεατρικά μέσα και δραματουργική οικονομία χωρίς ν' ακολουθήσω κλασικές μεθόδους».

Πώς ξεδιπλώνεται όμως στη σκηνή ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα 1.262 σελίδων που συμπυκνώνει ένα ολόκληρο σύμπαν αναζητήσεων γύρω από την πολιτική, τη φιλοσοφία, τη θρησκεία, την πάλη του Καλού με το Κακό, τα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής;

«Η παράσταση βασίζεται σε μια μορφή διήγησης πραγματικών ανθρώπων και όχι θεωριών», απαντά ο Στάιν. «Ο ίδιος ο συγγραφέας άλλωστε, αισθήματα ήθελε να δημιουργήσει με το έργο του. Η θρησκεία παίζει πολύ μικρό ρόλο κι ακόμα μικρότερο η φιλοσοφία. Η ουσία είναι η πολιτική. Ολοι οι ήρωες είναι άθεοι. Μόνο ένας προσπαθεί να επιστρέψει στη θρησκεία, χωρίς αποτέλεσμα. Ο μόνος επιζών είναι ο υποκινητής της καταστροφής που εξαφανίζεται πηγαίνοντας σε άλλα μέρη για να συνεχίσει το έργο του. Στο τέλος δεν απομένει καμιά ελπίδα εκτός, ίσως, από τη φράση ότι η Ρωσία -και τελικά όλος ο κόσμος- θα ξαναγεννηθεί. Είναι εκπληκτική η διορατικότητα του Ντοστογιέφσκι να προβλέπει το μέλλον. Αισθάνεσαι ότι οι ιστορίες των "Δαιμονισμένων" δεν έχουν τίποτα παλιό, μιλούν στο τώρα».

Αυτό που προσέλκυσε τον σκηνοθέτη στο έργο ήταν οι αναφορές στο σοσιαλισμό-κομμουνισμό:

«Οι ήρωες έχουν καινούριες ιδέες, αλλά δεν ξέρουν πώς να τις εφαρμόσουν. Θέλουν ν' αλλάξουν την κοινωνία, αλλά αδυνατούν. Το βασικό θέμα είναι η δημιουργία του Νέου Ανθρώπου με κάθε τρόπο, ακόμα και βίαια. Δυο γενιές συγκρούονται: Η μια είναι θεωρητική, ορθολογιστική, η άλλη επιτάσσει δράση. Ο Ντοστογιέφσκι επινοώντας τον Σταβρόγκιν που ισχυριζόταν ότι μπορεί να είναι τα πάντα αλλά και τίποτα, φωτογραφίζει το αδιέξοδο των νέων: "Να καταστρέψουμε τα πάντα ώστε να μπορέσουμε να τα ξαναφτιάξουμε από την αρχή". Σκεφτείτε ότι αρχικά είχε απαγορευθεί η δημοσίευση του μακροσκελούς μονολόγου του. Αλλά αυτό που τότε ήταν σκανδαλώδες, σήμερα αποτελεί κοινή πρακτική. Την ίδια αδιαφορία βιώνουμε στη σημερινή μετα-ιδεολογική εποχή. Το θέμα δεν είναι η έλλειψη αξιών. Είμαστε γεμάτοι τέτοιες, εύκολα διαλέγεις όποια θέλεις... Προσπαθούμε να ζήσουμε απομονωμένοι μπροστά σε μια οθόνη τηλεόρασης ή υπολογιστή και για να το καταφέρουμε χρησιμοποιούμε τρόπους ίσως και διεστραμμένους. Ενεργούμε όπως ακριβώς και το πρόσωπο στην ιστορία του Ντοστογιέφσκι που κατέφυγε στο έγκλημα».

Για τον γερμανό σκηνοθέτη, η πολιτική συνδέεται με μια κοινωνία που στηρίζεται στον αυτοσκοπό, τη δικαιοσύνη, τον αμοιβαίο σεβασμό και την αλληλεγγύη:

«Ισως αυτά ακούγονται γενικόλογα. Αν μπούμε στη λεπτομέρεια πρέπει να επιλέξουμε μια μορφή πολιτικής στάσης, π.χ. το σοσιαλισμό. Αλλά και κει βλέπεις τα τεράστια προβλήματα που δημιούργησε. Προσπαθούμε να μάθουμε από τα λάθη ώστε να γίνουμε καλύτεροι, αλλά δημιουργούμε μεγαλύτερη καταστροφή. Πρέπει να γίνουμε προσεκτικοί. Προσωπικά, αν και αγαπώ την Τουρκία, διαφωνώ με την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Με την ίδια λογική θα μπορούσε να μπει και η Ν. Αφρική ή το Ισραήλ. Τότε όμως δεν θα μιλούσαμε για Ευρώπη, αφού η Ενωση θα στερούνταν ταυτότητας. Η δική μου γενιά δαπάνησε πολλή ενέργεια και ενθουσιασμό στην υπόθεση του Βιετνάμ. Κι όταν έγινε η γενοκτονία στην Καμπότζη, πάψαμε να πιστεύουμε στις λεγόμενες απόλυτες αξίες. Ομως ποτέ δεν εγκατέλειψα τις βασικές μου πεποιθήσεις. Στη χώρα μου ψηφίζω προς όφελος του λαού θεωρώντας ότι τα πιστεύω μου μπορούν να πραγματοποιηθούν».

Ο Στάιν το παραδέχεται: όταν έμαθε ότι η Ελλάδα έγινε μέλος στην ευρωζώνη έπαθε σοκ...

«Αναρωτήθηκα αν τρελάθηκαν εντελώς κάνοντας αυτό το τεράστιο λάθος. Από την άλλη, σκέφτηκα, δεν θα χρειάζεται τουλάχιστον να κάνω συνάλλαγμα όταν έρχομαι στη χώρα σας... Το πρόωρο του πράγματος ήταν σαφές από την αρχή. Ας φύγει η Ελλάδα, όχι από την Ε.Ε., από την ΟΝΕ. Να λύσει μόνη τα προβλήματά της και να επανενταχθεί υγιής. Θα μου πείτε, οι συμβάσεις εμποδίζουν την έξοδό της. Αλλά οι συμβάσεις είναι λάθος. Πρέπει να εκπονηθούν νέες ρυθμίσεις, ώστε, αν μια χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα, να εξέρχεται. Γιατί αν κάποτε το ευρώ ήταν για τους Ελληνες όνειρο, τώρα είναι βάρος, εφιάλτης»...

Να αλλάξουμε τρόπο ζωής

Ο ίδιος θεωρεί ανόητο να πιστεύουμε ότι οι συμπατριώτες του μας κακολογούν:

«Απλώς προβληματίζονται για την οικονομική στήριξη της Ελλάδας. Μην ξεχνάτε ότι επί δέκα χρόνια η ελληνική κυβέρνηση έλεγε ψέματα για τους δείκτες της οικονομίας. Αν ήταν ειλικρινής, πριν την κρίση, ίσως υπήρχε πιθανότητα ανάσχεσης. Οταν η Γερμανία βρέθηκε σε κρίση κατά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών, κανείς δεν βοήθησε. Αλλωστε, δεν ζήτησε βοήθεια γιατί ήταν περήφανη και ήθελε να λύσει το θέμα μόνη της. Ο κόσμος τότε δέχθηκε μια τεράστια αύξηση στους φόρους από τη μία μέρα στην άλλη. Οργίστηκε αλλά υπάκουσε. Και τελικά, αυτή η δήθεν προσωρινή αύξηση στη φορολογία, έγινε μόνιμη. Δικαίως λοιπόν ο σκληρά φορολογούμενος Γερμανός αναρωτιέται γιατί πρέπει να πληρώσει τόσα χρήματα στην Ελλάδα».

Η γνώμη του είναι ότι πρέπει ν' αλλάξουμε, επιτέλους, τρόπο ζωής.

«Οσο κι αν μου αρέσει η ελληνική καλοπέραση, η φιλοξενία, η γενναιοδωρία, πρέπει ν' αλλάξετε συμπεριφορά- και όχι εξαιτίας των Γερμανών... Ξοδεύετε παραπάνω απ' όσα πραγματικά έχετε».

Στην Ιταλία, που αποτελεί τη δεύτερη πατρίδα του, καθώς περνά εκεί μεγάλα διαστήματα, διαπιστώνει επίσης δυσλειτουργίες σε θέματα πειθαρχίας...

«Οι Ιταλοί δεν έχουν μάθει να λειτουργούν με βάση το νόμο, ξέρουν όμως πολύ καλά ότι εξαρτώνται απόλυτα από την Ευρώπη. Δεν θέλουν να μάθουν να υπακούουν και τίποτα δεν δουλεύει σωστά. Ολος ο δημόσιος τομέας δυσλειτουργεί. Υποφέρουν και φυσικά θυμώνουν όπως και οι Γερμανοί. Είναι λοιπόν απαραίτητη η πειθαρχία σε όλους τους τομείς. Και η νέα γενιά πρέπει να το καταλάβει αυτό. Τα πράγματα αλλάζουν. Οι σημερινοί Γερμανοί δεν έχουν καμία σχέση με τους προγόνους τους. Διαπράττοντας το μεγαλύτερο έγκλημα στην Ιστορία, διδάχτηκαν πολλά. Αλλαξαν ριζικά τη στάση τους απέναντι στους άλλους λαούς, έγιναν ένα μαζί τους. Αυτό το σκληρό μάθημα οι Ιταλοί δεν το πήραν -ο δικός τους φασισμός δεν ήταν πραγματικός».

Διδάγματα από τον πόλεμο

Αλλά, κατά τον Στάιν, ούτε η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης διδάχτηκε από τον πόλεμο της ναζιστικής Γερμανίας.

«Η Ελλάδα δεν πήρε κανένα σκληρό μάθημα από τον πόλεμο, άρα είναι δύσκολο ν' αλλάξει. Κι είναι κρίμα που πρέπει να μάθει να πειθαρχεί τώρα κάτω απ' αυτές τις συνθήκες. Φοβάμαι τη βία που ίσως προκύψει και που δύσκολα ελέγχεται. Δεν γνωρίζω καλά τα πράγματα εδώ για να σκεφτώ κίνδυνο απολυταρχικού καθεστώτος, άλλωστε έχουν περάσει πολλά χρόνια από την εποχή της δικτατορίας. Ελπίζω να συνειδητοποιήσουν οι Ελληνες ότι πρέπει να λυθεί το σημερινό πρόβλημα. Καταλαβαίνω την άρνησή τους για ακόμα μεγαλύτερες θυσίες, όμως αυτό είναι μονόδρομος. Ισως το σοσιαλιστικό κόμμα που αναγκάζεται τώρα να διαχειριστεί την κρίση, να καταψηφιστεί στις επόμενες εκλογές».

Και από την κουβέντα για τη δική μας φτώχεια και την «επιπόλαιη» ελληνική στάση σε ζητήματα φιλοξενίας και τρόπου ζωής, ξαναγυρίζουμε στους «Δαίμονες», που, πριν παιχτούν στο Μιλάνο, έκαναν πρεμιέρα στο ιδιόκτητο κτήμα του σκηνοθέτη στο Σαν Παγκράτσιο της Ούμπρια στην Ιταλία, έκτασης 1.600 στρεμμάτων... Η παράσταση δόθηκε μέσα σ' ένα υπέροχο τοπίο με λίμνες, μαγικές διαδρομές, ολάνθιστους κήπους, μεσαιωνικά κτίρια που έχουν μετατραπεί σε σπίτια και ξενώνες. Σ' αυτό τον επίγειο παράδεισο, λέει ο σκηνοθέτης, το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι ήταν παρόν...

«Πιστεύω ότι το 60% της επιτυχίας οφείλεται στο περιβάλλον, που πραγματικά είναι ένας παράδεισος. Ο κόσμος που ήρθε πέρασε ένα υπέροχο Σαββατοκύριακο. Απόλαυσε το κτήμα στη διάρκεια των μεγάλων διαλειμμάτων, περπάτησε, θαύμασε την υπέροχη θέα, επισκέφθηκε το μικρό μεσαιωνικό χωριό, γευμάτισε κάτω από τα δέντρα και συγχρόνως γνώρισε τον τρόπο σκέψης του Ντοστογιέφσκι»!

Αραγε ο Ντοστογιέφσκι, που υπήρξε και συγγραφέας των «Αναμνήσεων από το σπίτι των πεθαμένων», που αφορά τις «διακοπές» του ως κατάδικου στη Σιβηρία, πώς θα ένιωθε για τους «Δαίμονές» του, τοποθετημένους στον παράδεισο του Σαν Παγκράτσιο; *

1 σχόλιο:

polfat είπε...

Πουλάω δύο εισιτήρια (2η σειρά) για την παράσταση "Δαίμονες" της Κυριακής 4/7. Και οι δύο παραστάσεις είναι sold-out. Δυστυχώς δεν θα μπορέσω να την παρακολουθήσω. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να επικοινωνήσει στο polfat@hotmail.gr